Pozar lasu

Porównujac w danych statystycznych udzial w walce z pozarami Panstwowej Strazy Pozarnej i sekcji ochotniczych strazy pozarnych zauwazamy, ze zdecydowana przewaga sil i srodków OSP nad PSP wystepuje podczas akcji ratowniczo-gasniczych w lasach. Pozary te maja rózny charakter. Wynika on z warunków atmosferycznych, pory roku, rodzaju drzewostanu i poszycia lesnego, z mozliwosci zauwazenia pozaru i sprawnego zaalarmowania strazy, jakosci dróg dojazdowych itd.


Zagrozenie wyraznie wzrasta w okresie wczesnej wiosny, kiedy odslania sie po zniknieciu sniegu sucha, ubiegloroczna roslinnosc lesnego poszycia, a swieze trawy i liscie roslin jeszcze jej nie pokrywaja. Wzrasta takze w miesiacach letnich, kiedy wysokie temperatury powietrza wysuszaja sciólke, powodujac jej bardzo niska wilgotnosc. Na rozwój pozaru najbardziej narazone sa lasy iglaste skupiajace sosny, swierki, jodly i modrzewie. Drzewa iglaste bowiem zawieraja znacznie wiecej palnej zywicy, ponadto poszycia lasów iglastych pokryte sa duza iloscia palnych igiel i szyszek. Nie bez znaczenia jest równiez wiek drzew. Pozar znacznie szybciej ogarnie mlode drzewostany, szczególnie zagajniki. Rodzaje pozarów lasów mozemy podzielic na:

a) podpowierzchniowe,
b) pokrywy gleby,
c) upraw, podszytów i podrostów,
d) calkowite drzewostanu,

Pozary przyziemne, bo tak nazywamy trzy pierwsze rodzaje, moga miec, w zaleznosci od wilgotnosci, warunków meteorologicznych, skladu runa i uksztaltowania terenu, rózna intensywnosc rozwoju. Zazwyczaj intensywnosc wynosi od 1 do 5 m/min. Zdarza sie jednak, ze w warunkach sprzyjajacych osiaga predkosc 15 m/min. Ogien, w przypadku pozaru przyziemia, nie jest wysoki, osiaga zazwyczaj wysokosc od kilku centymetrów do 2 metrów. Rozprzestrzenianie sie pozaru nastepuje we wszystkich kierunkach, z tym ze czolo pozaru przesuwa sie najszybciej w tym kierunku, w którym wieje wiatr. Powierzchnia pozaru przyjmuje zatem ksztalt elipsy.

Z pozarami calkowitymi mamy do czynienia wtedy, kiedy ogien, spalajac igliwie, sciólke i podrosty, obejmuje korony drzew. W takim przypadku nastepuje calkowite zniszczenie lasu. O ile temperatura podczas palenia poszycia ksztaltuje sie zazwyczaj w granicach 400 st. C, o tyle przy calkowitym spaleniu drzewostanu osiaga wysokosc 600-800 st. C, a nawet przy powstaniu silnych pradów powietrznych moze dojsc do 1000 st. C. Wzrasta tez przy pozarach calkowitych intensywnosc rozwoju, moze sie wahac w granicach 40-400 m/min. Poniewaz miedzy intensywnoscia rozwoju ognia w konarach drzew i w poszyciu istnieje duza róznica, intensywnosc pozaru wierzcholkowego (koron drzew) po pewnym czasie zostaje wyhamowana, nastepuje wyrównanie frontów obydwu pozarów, a potem ponownie dochodzi do intensyfikacji spalania. Bardzo szybki rozwój pozaru wierzcholkowego sprawia, iz dzialania ratownicze sa bardzo trudne. Moga byc przy tym bardzo niebezpieczne, zwlaszcza ze wzgledu na zjawisko gwaltownego wypalania olejków eterycznych. Szybko przesówajacy sie po konarach drzew ogien nie zdazy wypalic calkowicie wydzielajacych sie pod wplywem temperatury z drzew olejków eterycznych. Olejki wiec gromadza sie w strefie pozaru, a zgromadzone w groznych ilosciach powoduja wybuchy. Wybuchy te rozrzucaja w duzym promieniu plonace glownie, iskry i tworza nowe zarzewia pozaru. Pozary lasów osiagaja dosyc czesto duze powierzchnie, gdyz sa pózno zauwazane. Akcje ratowniczo-gasnicze musza wiec byc prowadzone przy uzyciu duzych sil i srodków. Potrzebne jest nierzadko równiez wsparcie strazaków przez sluzby lesne, wojsko, a takze ludnosc cywilna. Podczas akcji w lasach nie brak bowiem wielu czynnosci ratowniczych wymagajacych wysilku fizycznego (wykonywanie przerw ogniowych, przysypywanie ziemia plonacego poszycia). Ratowanie lasu wymaga dobrego rozpoznania sytuacji, a to z uwagi na niedostepnosc i zla widocznosc moze byc bardzo trudne.

Prowadzac rozpoznanie trzeba jednak okreslic:

a) miejsce pozaru i jego rozmiar,
b) kierunek (kierunki) i szybkosc rozszerzania sie pozaru,
c) zagrozenie obiektów zlokalizowanych w lesie (osrodki wypoczynkowe, obozowiska, lesniczówki),
d) drogi dojazdu i dojscia do ognisk pozaru,
e) punkty czerpania wody do celów gasniczych,

Gaszenie pozarów podpowierzchniowych.

Pozary podpowierzchniowe rozwijaja sie w miare wolno, jednak ich gaszenie moze byc klopotliwe. Trudnosci moga wystapic szczególnie wtedy, gdy pali sie podloze torfowe na sporej glebokosci. Nielatwo wówczas do tlacych sie pokladów dotrzec ze srodkiem gasniczym, nawet przy wykorzystaniu srodków zwilzajacych. Najskuteczniejsza metoda jest otaczanie palacych sie obszarów wykopem siegajacym ponizej palnego zloza lub siegajacym do warstwy wody podskórnej. Jesli wykonanie wykopów jest niemozliwe, nalezy wprowadzic staly nadzór, by gasic powstajace na powierzchni gleby ogniska zewnetrzne.

Gaszenie pokrywy gleby

Nierzadko w starym, rzadkim lesie, gdzie brak podrostów i podszytów, a glebe pokrywa jedynie warstwa suchych igiel, lisci i szyszek, plonie pokrywa gleby. Dzialania ratownicze sa w takich przypadkach stosunkowo proste. Nalezy wówczas, wykorzystujac natarcie frontalne, zatrzymac woda ogien na glównym kierunku rozwoju, a nastepnie przechodzic do gaszenia na calym obwodzie. Mozna równiez, jesli pozwala na to posiadany sprzet, wykonac dwu, trzymetrowy pas izolacyjny poprzez przeoranie gleby lub polozenie warstwy piany. Ogniska pozaru moga byc takze zasypywane ziemia.

Gaszenie podrostów i podszytów.

Pozary podszytów i podrostów moga przeksztalcic sie w pozar drzewostanu. Rozwijaja sie znacznie szybciej niz ogien na pokrywie gleby. Walka z nimi wymaga zatem szybszego dzialania i duzej czujnosci. Male powierzchnie mozna gasic pradami wody, a nawet przy uzyciu tradycyjnych narzedzi takich jak lopaty. Plonaca powierzchnie mozna okopywac zasypujac ogniska ziemia. Ogien na podrostach mozna tlumic przy wykorzystaniu galezi. Wieksze powierzchnie wymagaja skuteczniejszych dzialan. Za pomoca plugów mozna wykonac bruzdy izolacyjne przed frontem lub wokól pozaru. Do odizolowania plonacej powierzchni od zagrozonych partii lasu wykorzystuje sie takze piane gasnicza. Prady gasnicze nalezy wprowadzac od strony frontu pozaru, a nastepnie plonaca czesc lasu okrazac. Wskazane jest tworzenie ruchomych stanowisk gasniczych (wyzsze efekty gasnicze), pozostawiajac pradownikowi w dyspozycji rezerwe linii wezowej. Przy intensywnym rozwoju mozna wykorzystac dzialka zamontowane na samochodach podczas przemieszczenia sie samochodów. Do gaszenia duzych powierzchni podszytu moga byc skierowane samoloty.

Gaszenie pozarów calkowitych drzewostanu.

Pozary drzewostanów obejmuja duze przestrzenie. Walka z nimi jest bardzo trudna. Wejscie ze sprzetem gasniczym i pomocniczym do frontu pozaru przesuwajacego sie wsród drzew jest niemozliwe. Nalezy wiec do stawienia pozarowi oporu wykorzystywac naturalne przerwy na drodze rozwoju ognia. Moga to byc lesne drogi, rzeki, przecinki. Naturalne przerwy, zanim dojdzie do nich front pozaru, nalezy oczyszczac, poszerzac, aby uniemozliwic ogniowi przedostanie sie przez nie na dalsze partie lasu. Tam gdzie przerw naturalnych nie ma, trzeba wykonac przerwy sztuczne. Oczywiscie musi byc zachowana odpowiednia odleglosc (srednio 200-250 m) od czola ognia do miejsca wykonywania przerwy, aby byla szansa przeprowadzic wycinke drzew, zanim do danego miejsca dojdzie pozar. Drzewa powinny byc wycinane lub przewracane za pomoca odpowiedniego sprzetu w strone ognia. Szerokosc przemy nie powinna byc mniejsza od wysokosci drzew w sztucznej przerwie nalezy wykonac pas izolacyjny gleby zmineralizowanej o szerokosci nie mniejszej niz 1 m. W przypadku braku odpowiedniego sprzetu (pil spalinowych, plugów, spychaczy) nalezy próbowac wykonac przerwe sztuczna za pomoca piany gasniczej. W tym celu w bezpiecznej odleglosci pokrywa sie korony drzew od frontu pozaru, z drugiej zas strony pokrywa sie piana pas poszycia lesnego o szerokosci nie mniejszej niz 5 metrów. Natarcie woda na pozar calkowity drzewostanu musi byc bardzo intensywne. Trzeba uzyc w tym celu jak najwieksza ilosc sil i srodków, dzialajac nieprzerwanie pradami wody jednoczesnie na korony drzew i podszyt. Wskazane jest tworzenie stanowisk ruchomych naziemnych, jak i wykorzystywanie dzialek samochodowych.

Z uwagi na duze rozmiary tego typu pozarów na miejscu akcji musi byc w sposób prawidlowy zorganizowana lacznosc. Zapewnic trzeba kontakt miedzy wszystkimi stanowiskami gasniczymi, aby stworzyc mozliwosc natychmiastowego wycofania strazaków z zagrozonej strefy. W przypadku duzych pozarów calego drzewostanu dzialania ratowniczo-gasnicze wspierane sa przez samoloty i smiglowce. Po zlokalizowaniu pozaru stanowiska gasnicze na samochodach zastepuje sie naziemnymi, co ulatwia dogaszanie malych ognisk. Z uwagi na mozliwosc pozostania (po zakonczeniu dzialan ratowniczo-gasniczych) ukrytych zarzewi ognia, teren pozaru nalezy otoczyc pasem izolacyjnym, a takze zapewnic dozór pogorzeliska.

Emil Stroisz